Η κόρη κάτω απ’ τη μαμά θα πέσει
Ακόμη κι όταν θα’ χουμε αναλύσει και κατανοήσει τα πάντα σχετικά με την ανθρώπινη φύση, πάλι θα έχουν μείνει κάποια αναπάντητα ερωτήματα για τη γυναίκα. Είναι τα μυστικά που κληροδοτούνται αδιάκοπα από τη μία γυναίκα στην άλλη μέσα από το δεσμό της μητρότητας. Αυτό το περίπλοκο ον φαίνεται να κρατάει τον κόσμο στα χέρια του με την αισθητική του υπεροχή, την ορμονική του δύναμη και την αναπαραγωγική του εξουσία. Γι’ αυτό και στην πορεία της ανθρωπότητας έχουμε συνηθίσει να αποδίδουμε όλα τα μυστήρια και δεινά στις γυναίκες, ξεκινώντας από το προπατορικό αμάρτημα και φτάνοντας ως τον προηγούμενο αιώνα, όταν η ψυχική νόσος ονομαζόταν υστερία (υστέρα= μήτρα στα αρχαία ελληνικά). Η σχέση μάνας και κόρης είναι μια περίπλοκη σχέση μέσα και έξω από τα στερεότυπα.
Για τη μητέρα, η κόρη είναι η συνέχειά της, η κληρονόμος των λαθών και των επιτευγμάτων της, η διαιώνιση της φυσικής υπεροχής και της κατάρας. Για την κόρη, η μητέρα είναι η αφοσιωμένη σκλάβα και η τυραννική υπενθύμιση της μοίρας της. Το πρόβλημα με τις γυναίκες είναι ότι η καταπίεση αιώνων, που οφείλεται στο κόμπλεξ της πατρότητας, έχει πλήξει την αυτοεκτίμησή τους. Οι φόβοι, λοιπόν, των γυναικών δεν μεταδίδονται στους γιούς τους. Μεταδίδονται στις κόρες τους που ανατρέφονται είτε ως δούλες είτε ως επιθετικές αμαζόνες. Και στις δύο αυτές περιπτώσεις, που είναι οι πιο συνήθεις, τα κορίτσια νιώθουν αδικημένα. Έχουν να σηκώσουν ένα υπαρξιακό βάρος. Στη βρεφική και νηπιακή ηλικία εξασκούνται στην πειθαρχία και στην παραγωγικότητα. Ως κοριτσάκια διδάσκονται να διοχετεύουν την ενέργειά τους σε δημιουργικά παιχνίδια π.χ. ζωγραφική, μαγειρική κ.α. και σε παιχνίδια ρόλων όπως μαμά, νοικοκυρά κ.τ.λ. Μεγαλώνουν παρατηρώντας τη μαμά και τη σχέση με τον σύντροφό της και κοπιάρουν συμπεριφορές και αντιλήψεις. Στο τέλος της νηπιακής ηλικίας και στη φάση του Οιδιπόδειου, η κόρη “ερωτεύεται” τον μπαμπά, γίνεται αντίζηλος της μαμάς κι αφού αγωνιστεί για την καρδιά του και κουραστεί οπισθοχωρεί, αναγνωρίζει την υπεροχή του αντιπάλου και μπαίνει στη λανθάνουσα φάση κατά την οποία αγόρια και κορίτσια νιώθουν και συμπεριφέρονται σχεδόν με τον ίδιο τρόπο. Αυτή η φάση κρατάει ως την προεφηβεία.
Στην εφηβεία αρχίζει το δράμα. Το κορίτσι γίνεται σιγά σιγά γυναίκα. Αλλά ξέρει ήδη αρκετά για να μην ανυπομονεί γι’ αυτό και προσπαθεί μερικές φορές να παραμείνει παιδί. Σε κάποιες παθολογικές περιπτώσεις η άρνηση του κοριτσιού να ενηλικιωθεί και να μπει στο ρόλο της γυναίκας μπορεί να πάρει και το δρόμο της νευρικής ανορεξίας (ανορεξία=αμηνόρροια=παιδί κι όχι γυναίκα). Οι γενναίες, που αποφασίζουν να προχωρήσουν, πάνε κόντρα στη μαμά που τόσο καιρό παρατηρούσαν, μιμούνταν και λάτρευαν. Αν η μαμά είναι υποχωρητική, γίνονται επιθετικές. Αν η μαμά είναι διεκδικητική γίνονται θύματα. Ο φόβος για τη μοίρα της γυναίκας αλλά και η ανάγκη για αυτονομία τις κάνει επικριτικές κι απορριπτικές προς τη μαμά. Η σύγκρουση αυτή αλλάζει και τις δυο. Προετοιμάζει την κόρη να σηκώσει το υπαρξιακό της βάρος με την ορμή και τη δύναμη της νεανικής επαναστατικότητας. Η μητέρα, μέσα από την επανάσταση και αμφισβήτηση της κόρης της, αντιλαμβάνεται τα δικά της λάθη κοιτάζοντας μέσα από έναν μεγενθυντικό καθρέφτη. Είτε αρπάζει την ευκαιρία ν’ αναθεωρήσει τη ζωή της, είτε γαντζώνεται απ’ το παρόν με τεχνητά μέσα, βλέπε botox, lifting κ.τ.λ. Οι γυναίκες που δεν αγωνιούν για τα παιδιά τους και νιώθουν ότι έχουν κάνει το καθήκον τους αντέχουν την πραγματικότητα, αντέχουν να γεράσουν. Το άγχος του θανάτου που κάποιες βίωσαν για πρώτη φορά στη γέννα, αλλά το ξεπέρασαν απασχολώντας τον εαυτό τους με την φροντίδα της οικογένειάς τους, επανέρχεται στο προσκήνιο. Η γυναίκα το αποδέχεται και, με την ελπίδα ότι η κόρη θα διαιωνίσει την κληρονομιά της, προσανατολίζεται στην προσφορά.
Η σχέση μάνας και κόρης επαναπροσδιορίζεται όταν η κόρη γίνεται μητέρα. Τότε αποφασίζει τί θα κρατήσει και τί θα αφήσει από όσα της έδωσε η μαμά της. Προσοχή! Όχι σπάνια προσπαθώντας να διορθώσουμε ένα μερεμέτι αναγκαζόμαστε να γκρεμίσουμε τον τοίχο. Είναι λοιπόν πιο σωστό να επιζητούμε την αλλαγή ξεκινώντας από τον εαυτό μας. Μην διστάζετε μπροστά στην ψυχοθεραπεία! Τολμήστε την αλλαγή. Η αλλαγή μας κρατάει ζωντανούς και κρατάει ζωντανές τις σχέσεις μας. Ο κανόνας βέβαια είναι η κόρη να συνεχίζει την παράδοση της μαμάς της ως εξελιγμένο μοντέλο κι όχι ως κακή απομίμηση. Γι’ αυτό και πολλές γυναίκες σοκαρισμένες κάποια στιγμή ανακαλύπτουν πόσο κοντά έχει πέσει το μήλο απ’ τη μηλιά. Το μυστικό αυτής της σχέσης είναι η άνευ όρων αγάπη, μια αγάπη που δεν τελειώνει ποτέ, αλλά εξελίσσεται και διαιωνίζεται.
(Άρθρο δημοσιευμένο στο Close Up Δεκεμβρίου, 2013)